Bréf

I

Ég vísa til kvörtunar yðar 14. október 2023 yfir úrskurði dómsmálaráðuneytisins 11. sama mánaðar í máli nr. [...] þar sem staðfest var ákvörðun embættis ríkislögreglustjóra 4. júlí sama árs um að synja yður um heimild til innflutnings á hníf með blaðlengd 8-8,5 cm með tvískiptu skafti sem brjóta má saman þannig að hnífsblaðið, sem er með egg báðum megin, er falið. Er unnt að læsa hnífnum í þeirri stöðu þegar blaðið stendur út. Í tilefni kvörtunarinnar var dómsmálaráðuneytinu ritað bréf 23. nóvember 2023 þar sem umboðsmaður óskaði eftir afriti af gögnum málsins og nánari skýringum. Svör bárust með bréfi ráðuneytisins 31. janúar sl. og athugasemdir yðar vegna þeirra 6. febrúar sl.

Með bréfi forseta Alþingis, dags. 22. mars sl., var undirritaður settur umboðsmaður Alþingis til að fara með ofangreinda kvörtun yðar en kjörinn umboðsmaður, Skúli Magnússon, hefur vikið sæti við meðferð málsins.

II

Af kvörtun yðar verður ráðið að þér teljið að ákvörðun ríkislögreglustjóra, svo og úrskurður dómsmálaráðuneytisins í kjölfarið, hafi ekki verið í samræmi við lög. Af vopnalögum nr. 16/1998 leiði að hnífar séu ekki vopn fyrr en þeim hefur verið beitt sem vopni. Vísið þér til þess að umræddur hnífur sé sambærilegur venjulegum vasahnífum og að hnífa með lengra blaði megi kaupa í verslunum hér á landi. Sá eiginleiki hnífsins að unnt sé að brjóta hann saman sé ekki hættulegur eiginleiki sem geri hnífinn að vopni heldur geri notanda hans kleift að geyma hnífinn í vasa sínum. Þá vísið þér til þess að þér séuð húsasmíðameistari og kunnið að fara með og meðhöndla vasahnífa.

Í vopnalögum, nr. 16/1998, er hugtakið „vopn“ skilgreint þannig að með því sé átt við „hvert það tæki eða efni sem unnt er að beita til að deyða eða skaða heilsu manna eða dýra tímabundið eða varanlega, enda sé með tilliti til aðstæðna ástæða til að ætla að fyrirhugað sé að nota tækið eða efnið í slíkum tilgangi“. Í 1. mgr. 30. gr. laganna segir að vopnaburður á almannafæri sé bannaður. Heimilt sé að bera á sér bitvopn þar sem eðlilegt og sjálfsagt geti talist, svo sem við vinnu eða veiðar eða í öðrum tilvikum þegar engin hætta sé því samfara. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er bannað er að flytja til landsins, framleiða, eignast eða hafa í vörslum sínum eftirfarandi: 

1. bitvopn ef blaðið er lengra en 12 sm, enda sé það ekki ætlað til notkunar við heimilishald eða atvinnu,
2. fjaðrahníf, fjaðrarýting, fallhníf, fallrýting, stunguvopn eða önnur slík vopn,
3. höggvopn, svo sem hnúajárn, gaddakylfu, felukylfu, kylfu sem ekki er ætluð til íþróttaiðkunar eða önnur slík vopn, svo og    rafmagnsvopn,
4. sverð, sem eru sambland högg- og bitvopna,
5. kaststjörnu, kasthníf eða önnur slík vopn,
6. lásboga, langboga, slöngubyssu eða önnur slík vopn, svo og örvarodda. Þetta tekur þó ekki til boga sem ætlaðir eru til    æfinga eða keppni í bogfimi.

Þá segir í 3. mgr. 30. gr. að heimilt sé víkja frá banni 2. mgr. með leyfi ríkislögreglustjóra hafi vopn söfnunargildi eða sérstakar ástæður mæli með. Um þessa heimild segir í athugasemdum í greinargerð frumvarps þess er varð að lögum nr. 16/1998 að við mat á þessu verður að hafa hliðsjón af því að almennt eru þau vopn sem tiltekin eru í stafliðum 2. mgr. bönnuð og frá því verður ekki vikið nema fyrir því séu gild rök (þskj. 175 – 175. mál, 122. löggjafarþing 1997-98).

Af gögnum málsins verður ráðið að umræddur hnífur barst til landsins með póstsendingu frá Skotlandi sem var stöðvuð í desember 2022. Óskuðuð þér í kjölfarið, að undangengnum samskiptum við lögreglu, eftir leyfi til þess flytja hnífinn til landsins samkvæmt framangreindri 3. mgr. 30. gr. vopnalaga. Var þeirri beiðni yðar synjað af hálfu embættis ríkislögreglustjóra. Byggðist sú ákvörðun á þeirri forsendu að um stunguvopn væri að ræða í skilningi b-liðar 2. mgr. 30. gr. vopnalaga sem rakin er hér að ofan. Í stjórnsýslukæru yðar af því tilefni til dómsmálaráðuneytisins gerðuð þér athugasemdir við þá forsendu ákvörðunar ríkislögreglustjóra að umræddur hnífur teldist til stunguvopna í skilningi lagaákvæðisins.

Í athugasemdum við frumvarp til laga nr. 16/1998 segir eftirfarandi til skýringa á b-lið 2. mgr. 30. gr. laganna:  

Hér er lagt til bann við tilteknum götuvopnum og hættulegum vopnum. Fjaðrahnífar eru þannig útbúnir að blaðið er falið í skaftinu. Með því að ýta á hnapp skýst blaðið fram fyrir áhrif fjaðrarinnar. Fjaðrarýtingar eru sama eðlis að öðru leyti en því að í stað hnífsblaðs er rýtingsblað eða stingur. Fallhnífur eða fallrýtingur hefur sömu virkni, en útbúnaðurinn er þannig að opinu á skaftinu er snúið niður og ýtt á takka og fellur þá hnífsblaðið niður vegna þunga síns. Undir ákvæðið mundu falla svokallaðir „Butterfly“ hnífar sem eru þess eðlis að skaftið er tvískipt og þegar það er opnað kemur hnífsblaðið í ljós. Hægt er að opna skaftið með snöggri handarhreyfingu (þskj. 175 – 175. mál, 122. löggjafarþing 1997-98).

Hvorki í þessum athugasemdum né lögunum er vikið að merkingu hugtaksins „stunguvopn“. Í skýringum ráðuneytisins til umboðsmanns 31. janúar sl. segir m.a. að í ljósi eiginleika hnífsins sem um ræðir geti hann ekki talist hefðbundið bitvopn í skilningi a-liðar 2. mgr. 30. gr. laganna. Þá segir að þótt ekki liggi fyrir fastmótuð skilgreining á stunguvopni falli hnífurinn að hugtakinu þegar það er í læstri stöðu með hnífsblaðið úti. Vísaði ráðuneytið jafnframt til þess að í athugasemdum við b-lið 2. mgr. 30. gr., sem teknar voru upp hér að ofan, sé sérstaklega tekið fram að undir ákvæðið falli svokallaðir „butterfly“ hnífar sem séu þess eðlis að skaftið sé tvískipt og þegar það er opnað komi hnífsblaðið í ljós.

Af lýsingu yðar og myndum af hnífnum verður ráðið að hann hafi að nokkru leyti áþekk einkenni og slíkir hnífar. Enn fremur verður, með skírskotun til tvöfaldrar eggjar og hins hvassa odds hnífsblaðsins, að telja að hnífurinn sé bundinn meiri hættueiginleikum en til að mynda þau bitvopn sem mönnum er heimilt að bera á sér, sbr. 1. mgr. 30. gr. laganna, og flytja inn eða hafa í vörslum sínum, sbr. a-liður 2. mgr. sömu greinar, enda séu ætluð til notkunar við heimilishald eða vinnu. Vegna þessa tel ég ekki efni til að gera athugasemdir við þá afstöðu dómsmálaráðuneytisins, sem fram kemur í skýringum þess, að hnífurinn falli undir b-lið 2. mgr. 30. gr. laga nr. 16/1998. Er þá jafnframt horft til þess að hvað sem líður nákvæmri skilgreiningu orðsins „stunguvopn“ eru þau vopn sem falla undir stafliðinn ekki tæmandi talin, sbr. tilvísun hans til „annarra slíkra vopna“.

Eftir yfirferð á gögnum málsins og með vísan til að ekki séu forsendur til að fullyrða að umræddur hnífur yðar falli ekki undir upptalningu í b-lið 2. mgr. 30. gr. laga nr. 16/1998 tel ég jafnframt ekki ástæðu til athugasemda við að þá afstöðu ríkislögreglustjóra og dómsmálaráðuneytis að hnífurinn hafi ekki söfnunargildi, sbr. 3. mgr. 30. gr. laganna.

III

Í ljósi framangreinds tel ég ekki ástæðu til frekari athugunar í tilefni af kvörtun yðar og læt ég því málinu lokið með vísan til a-liðar 2. mgr. 10. gr. laga nr. 85/1997, um umboðsmann Alþingis. Undirritaður hefur eins og fram kom í lok kafla I farið með mál þetta sem settur umboðsmaður Alþingis í samræmi við bréf forseta Alþingis, dags. 22. mars sl., á grundvelli 2. mgr. 14. gr. sömu laga.

Tryggvi Gunnarsson