Bréf

Umboðsmaður lauk málinu með bréfi, dags. 23. janúar 2019, sem hljóðar svo:

I

     Ég vísa til kvörtunar yðar til mín, dags. 18. janúar sl., vegna tafa á málsmeðferð saksóknara í máli sonar yðar, B. Í kvörtuninni lýsið þér aðdraganda þess að honum var gert að afplána eftirstöðvar fangelsisrefsingar, en af kvörtuninni fæ ég ráðið að það hafi verið vegna þess að [...]. Í kvörtuninni kemur jafnframt fram að þar sem málið sé enn til meðferðar hafi B verið synjað um reynslulausn. 

II

Í 6. gr. laga nr. 85/1997, um umboðsmann Alþingis, er kveðið á um skilyrði þess að kvörtun verði tekin til meðferðar af hálfu umboðsmanns. Samkvæmt 3. mgr. 6. gr. er gert ráð fyrir að umboðsmaður hafi ekki afskipti af máli fyrr en stjórnvöld, þ.m.t. æðra stjórnvald, hafi lokið umfjöllun sinni um málið. Ákvæði þetta er byggt á því sjónarmiði að stjórn­völd skuli fá tækifæri til að leiðrétta ákvarðanir sem hugsanlega eru rangar áður en farið er til aðila utan stjórnkerfis þeirra með kvörtun. Af því leiðir m.a. að almennt verður mál ekki tekið til með­ferðar af hálfu umboðsmanns á grundvelli kvörtunar fyrr en það hefur verið endanlega til lykta leitt.

Þegar umboðsmanni berast kvartanir vegna tafa á afgreiðslu mála og fyrir liggur að mál hefur verið til meðferðar í nokkurn tíma og sá sem í hlut á hefur ítrekað erindi sitt hefur almennt, þrátt fyrir áður­nefnda reglu, verið farin sú leið að spyrjast fyrir um hjá stjórn­valdinu hvað líði afgreiðslu viðkomandi máls. Þetta hefur ekki síst verið gert til þess að greiða fyrir því að borgararnir fái sem fyrst úr­lausn sinna mála enda hefur reyndin í flestum tilvikum verið sú að stjórnvaldið hefur brugðist við og afgreitt málið eða gefið skýringar á því hvað hafi valdið töfunum og hvenær ráðgert er að afgreiða málið. Í þessum tilvikum lýkur umboðsmaður þá athugun sinni á málinu. Þegar niður­staða liggur ekki fyrir hef ég hins vegar gætt varfærni við að taka afstöðu til þess að hvort tafir sem orðnar eru á tilteknum stjórn­sýslu­málum sem enn eru til meðferðar í stjórnsýslunni séu óeðlilegar eða óréttlættar í skilningi málshraða­reglunnar, þ.e. að afgreiðsla málsins hafi dregist „óhæfilega“ að teknu tilliti til sjónarmiða um atriði eins og umfang og eðli máls og almennt álag í starfsemi við­komandi stjórnvalds.

Auk framangreinds ber jafnframt að líta til þess að eftir breytingar sem komu til framkvæmda við gildistöku laga nr. 47/2015, um breytingu á lögum um meðferð sakamála og lögreglulögum, er stjórn­sýsla ákæruvalds á tveimur stigum. Samkvæmt 1. mgr. 21. gr. laga nr. 88/2008, um meðferð sakamála, hefur ríkissaksóknari eftirlit með fram­kvæmd ákæruvalds hjá öðrum ákærendum og samkvæmt 3. mgr. 21. gr. getur hann gefið öðrum ákærendum fyrirmæli um einstök mál sem þeim er skylt að hlíta. Hann getur kveðið á um rannsókn máls, mælt fyrir um framkvæmd hennar og fylgst með henni. Af því leiðir að málsaðili sem telur á sig hallað við rannsókn lögreglu eða málsmeðferð eftir að mál er komið til meðferðar hjá ákæranda getur beint erindi til ríkissaksóknara um það atriði. Fyrirmæli ríkissaksóknara eru bindandi fyrir lægra setta stjórn­valdið en það er komið undir ákvörðun stjórnvaldsins hvort það verður við tilmælum umboðsmanns, þótt það sé almennt raunin.

Með hliðsjón af framangreindu og að virtum þeim sjónarmiðum sem  búa að baki 3. mgr. 6. gr. laga nr. 85/1997 tel ég ekki tilefni til að taka kvörtun yðar til frekari meðferðar. Ef B, eða þér fyrir hans hönd, freistið þess að leita til ríkissaksóknara á grund­velli lögbundins eftirlits hans með handhöfum ákæruvalds og teljið hann enn beittan rangsleitni að fenginni niðurstöðu hans getið þér leitað til mín á ný með kvörtun þar að lútandi. 

III

     Í kvörtuninni gerið þér einnig athugasemdir við að B hafi verið synjað um reynslulausn vegna máls þess sem er til meðferðar hjá ákæruvaldinu og vísið til þess að yður sé kunnugt um að aðrir fangar hafi fengið reynslulausn við sambærilegar aðstæður. Kvörtun­inni fylgdu engin gögn sem varpað geta ljósi á þær ákvarðanir sem kunna að hafa verið teknar í máli B um þetta atriði, s.s. hvenær þær voru teknar og á hvaða stjórnsýslustigi. Af þessu tilefni tel ég rétt að benda yður á að samkvæmt 5. mgr. 80. gr. laga nr. 15/2016, um fullnustu refsinga, verður fanga, sem á mál til með­ferðar hjá lögreglu, ákæruvaldi eða dómstólum þar sem hann er grunaður um refsiverðan verknað, að jafnaði ekki veitt reynslulausn, „enda sé málið rekið með eðlilegum hætti og dráttur á því ekki af völdum fangans“. Jafnframt bendi ég á að ákvörðun Fangelsismála­stofnunar um að synja beiðni um reynslulausn er kæranleg til dómsmála­ráðu­neytisins, sbr. 95. gr. sömu laga.

Með vísan til sömu sjónarmiða og tilgreind eru hér að framan í kafla II og þar sem ekki verður ráðið að kvörtun yðar að B hafi borið synjun á beiðni um reynslulausn undir dómsmálaráðu­neytið tel ég ekki tilefni til að taka athugasemdir yðar um það atriði til frekari meðferðar. Ef B, eða þér fyrir hans hönd, freistið þess að leita til dómsmálaráðuneytisins með kæru á fyrir­liggjandi ákvörðun Fangelsismálastofnunar og teljið hann enn beittan rangsleitni að fenginni niðurstöðu ráðuneytisins getið þér leitað til mín á ný með kvörtun þar að lútandi. 

IV

Ég tek fram að með framangreindum ábendingum mínum um leiðir sem B kunna að vera færar til úrlausnar á máli sínu í stjórn­sýslunni hef ég enga afstöðu tekið til þess hver afgreiðsla við­komandi stjórnvalda á máli hans ætti að vera. Jafnframt tel ég rétt að benda yður á, að fari svo að þér teljið tilefni til að leita til mín á ný að fenginni afstöðu stjórnvalda til máls hans, er rétt að þér leggið fram umboð til yðar frá honum til að leita til mín vegna um­kvörtunarefna hans.

Með vísan til 1. mgr. 10. gr. laga nr. 85/1997 læt ég máli þessu lokið.