Kvartað var yfir úrskurði mannanafnanefndar sem synjaði beiðni um samþykki á eiginnafni á þeim forsendum að ekki væru uppfyllt skilyrði laga um mannanöfn. Nánar tiltekið að nafnið bryti í bága við íslenskt málkerfi og væri ekki ritað í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls. Í kvörtuninni var því haldið fram að hvorugt stæðist og úrskurðurinn væri þar með haldinn efnisannmarka auk þess sem rannsókn nefndarinnar hefði verið áfátt og ekki nægilega gætt að jafnræðisreglum.
Út frá gögnum málsins, úrskurði nefndarinnar og skýringum hennar sem og að teknu tilliti til þess svigrúms sem nefndin nýtur til mats að þessu leyti, taldi umboðsmaður sig ekki hafa forsendur til að gera athugasemdir við mat nefndarinnar. Úrskurðurinn hefði því ekki verið í ósamræmi við lög að efni til. Þá gæfu atvik málsins ekki tilefni til sérstakrar athugunar á því hvort rannsókn nefndarinnar hefði verið áfátt eða hvort niðurstaða hennar hefði brotið gegn jafnræðisreglum.
Umboðsmaður lauk málinu með bréfi 6. janúar 2023.
I
Vísað er til erindis yðar 6. mars sl. þar sem þér kvartið fyrir hönd A yfir úrskurði mannanafnanefndar 6. júlí 2021 í máli nr. 67/2021. Með úrskurðinum synjaði nefndin beiðni A um samþykki á eiginnafninu [...] á þeim forsendum að ekki væru uppfyllt skilyrði 1. mgr. 5. gr. laga nr. 45/1996, um mannanöfn, nánar tiltekið að nafnið bryti í bág við íslenskt málkerfi og væri ekki ritað í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls. Í kvörtuninni er því haldið fram að hvorug þessara forsenda nefndarinnar standist og úrskurðurinn sé þar með haldinn efnisannmarka. Þá er og á því byggt að rannsókn nefndarinnar hafi verið áfátt og ekki hafi verið gætt nægilega að jafnræðisreglum.
Með bréfi til mannanafnanefndar 11. ágúst sl. óskaði umboðsmaður eftir afstöðu nefndarinnar til kvörtunarinnar og afriti af gögnum málsins. Sér í lagi var óskað eftir afstöðu til þess sjónarmiðs yðar að það að mynda nýtt eiginnafn úr tveimur gildum eiginnöfnum, þar sem fyrri hluti samsetta nafnsins beygðist ekki, hefði unnið sér slíkan sess að samræmdist íslensku málkerfi í skilningi laga nr. 45/1996, um mannanöfn. Svör nefndarinnar bárust með bréfi hennar 3. nóvember sl. Athugasemdir yðar bárust með tölvubréfi 5. desember sl.
II
Með núgildandi lögum um mannanöfn nr. 45/1996, sem og eldri lögum um sama efni, hefur Alþingi ákveðið að fylgja skuli ákveðnum reglum um nöfn manna við nafngjöf barna sem og síðari breytingar á nöfnum. Þá eru í lögunum ákveðnar reglur um skráningu nafna og segir m.a. í 2. mgr. 3. gr. þeirra að berist Þjóðskrá Íslands tilkynning um eiginnafn eða millinafn sem ekki er á mannanafnaskrá skuli það ekki skráð að svo stöddu heldur skuli málinu vísað til mannanafnanefndar. Í 6. mgr. 13. gr. laganna segir jafnframt að það sé skilyrði nafnbreytingar samkvæmt þeirri lagagrein að hin nýju nöfn séu á mannanafnaskrá eða samþykkt af mannanafnanefnd nema tilgreindar undantekningar eigi við.
Samkvæmt 2. tölulið 1. mgr. 22. gr. fyrrgreindra laga er það m.a. hlutverk mannanafnanefndar að skera úr álitamálum eða ágreiningsmálum um nöfn og er ekki unnt að skjóta úrskurðum hennar til æðra stjórnvalds, sbr. 2. mgr. greinarinnar. Samkvæmt 21. gr. laganna skipar dómsmálaráðherra nefndina þremur mönnum að fenginni tillögu heimspekideildar Háskóla Íslands, lagadeildar Háskóla Íslands og Íslenskrar málnefndar um skipun hvers og eins. Í athugasemdum við frumvarp til laga nr. 37/1991, þar sem samsvarandi ákvæði um mannanafnanefnd komu fyrst inn í löggjöf um þessi efni, segir að nauðsynlegt sé að nefndarmenn séu sérfróðir um mannanöfn og íslenskt mál og auk þess sem æskilegt sé að nefndina skipi jafnframt lögfróður maður. Mannanafnanefnd skal samkvæmt 1. tölulið 1. gr. 22. gr. laga nr. 45/1996 semja skrá um eiginnöfn og millinöfn sem heimil teljast skv. 5. og 6. gr. þeirra og er hún nefnd mannanafnaskrá.
Samkvæmt framangreindu hefur löggjafinn falið nefnd sérfræðinga mat um það hvort eiginnafn samrýmist þeim skilyrðum sem lög um mannanöfn kveða á um, þ.m.t. þeim ákvæðum 1. mgr. 5. gr. laganna sem mæla fyrir um að eiginnafn megi ekki brjóta í bág við íslenskt málkerfi og skuli ritað í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls nema hefð sé fyrir öðrum rithætti þess.
III
Samkvæmt 1. mgr. 2. gr. laga nr. 85/1997, um umboðsmann Alþingis, er hlutverk umboðsmanns að hafa í umboði Alþingis eftirlit með stjórnsýslu ríkis og sveitarfélaga á þann hátt sem nánar greinir í lögum og tryggja rétt borgaranna gagnvart stjórnvöldum landsins. Athugast í því sambandi að umboðsmaður er við athugun sína ekki í sömu stöðu og stjórnvald sem tekur ákvörðun. Er það þannig ekki umboðsmanns að endurmeta sjálfstætt hvort taka hefði átt tiltekna stjórnvaldsákvörðun eða hvers efnis hún hefði átt að verða heldur veita álit sitt á því hvort málsmeðferð og ákvörðun stjórnvalds hafi verið í samræmi við lög, þ. á m. hvort gætt hafi verið réttra málsmeðferðarreglna og lögmætra sjónarmiða.
Í bréfi mannanafnanefndar til umboðsmanns 6. nóvember sl. koma fram ítarlegri skýringar en í úrskurðinum sjálfum á þeirri afstöðu nefndarinnar að eiginnafnið [...] samrýmist hvorki íslensku málkerfi né ritreglum íslensks máls, sbr. 5. gr. laga nr. 45/1996. Er þar m.a. vísað til þess sem fram kemur í athugasemdum við 5. gr. frumvarps þess er varð að lögum nr. 45/1996 þar sem segir að reglum greinarinnar sé ætlað að koma í veg fyrir nýmyndanir sem brjóti í bág við íslenskar orðamyndunarreglur, t.d. þríliðuð nöfn eins og Guðmundrún, Guðmundpáll og Ragnhildmundur (Alþt. 1995-1996, A-deild, bls. 673). Enn fremur lýsir nefndin því að engar þær breytingar hafi orðið á íslensku málkerfi að myndast hafi regla um að þríliðuð nöfn væru viðtekin og ekki sé hefð fyrir að A sé fyrri liður samsetts nafns.
Ekki fer á milli mála að réttur manns til auðkennis, sjálfsímyndar og nafns nýtur verndar stjórnarskrár og mannréttindasáttmála. Leiðir af þessu að réttindi borgaranna að þessu leyti verða ekki takmörkuð nema með lögum þegar brýna nauðsyn ber til vegna réttinda annarra, sbr. 3. mgr. 71. gr. stjórnarskrárinnar. Í því tilliti hefur verið gengið út frá því í þessu sambandi að takmarkanir sem styðjast við sjónarmið af sama toga og fyrrgreint ákvæði 2. málsliðar 1. mgr. 5. gr. laga nr. 45/1996, þ.e. um að vernda tungumál ríkis og hefðir þess um nafngiftir, þjóni lögmætum tilgangi, sbr. til hliðsjónar álit umboðsmanns 23. ágúst 2021 í máli nr. 11080/2021.
Eftir að hafa kynnt mér gögn málsins, úrskurð nefndarinnar og framangreindar skýringar hennar, svo og að teknu tilliti til þess svigrúms sem hún nýtur til mats að þessu leyti, tel ég mig ekki hafa forsendur til að gera athugasemdir við það mat hennar að nafnið [...] hafi ekki fullnægt áðurlýstum skilyrðum 5. gr. laga nr. 45/1996 eins og þau verða skýrð til samræmis við tiltæk lögskýringargögn og almennar reglur, þ. á m. reglur stjórnskipunarinnar og mannréttindasáttmála um friðhelgi einkalífs. Tel ég því ekki efni til að líta svo á að fyrrgreindur úrskurður nefndarinnar hafi verið í ósamræmi við lög að efni til. Þá tel ég að atvik málsins gefi ekki tilefni til sérstakrar athugunar á því hvort rannsókn nefndarinnar hafi verið áfátt eða hvort niðurstaða hennar hafi brotið gegn jafnræðisreglum.
Með vísan til þess sem að framan er rakið lýk ég hér með umfjöllun minni um mál yðar, sbr. a-lið 2. mgr. 10. gr. laga nr. 85/1997, um umboðsmann Alþingis.