Við athugun umboðsmanns á kvörtun vegna innheimtu þjónustugjalda af gestum í Skaftafelli innan Vatnajökulsþjóðgarðs reyndi á hvort heimilt væri að miða gjöld vegna gesta við mögulegan farþegafjölda í bifreiðum sem koma í Skaftafell. Óháð því hversu margir farþegar eru í raun í hverri bifreiða eða hversu lengi þeir dvelja í þjóðgarðinum. Að lokinni athugun á málinu var það niðurstaða umboðsmanns að ekki værir ástæða til að gera athugasemdir við innheimtu þjónustugjaldsins.
Í kvörtuninni var óskað eftir athugun á því hvort gjaldtaka í þjóðgarðinum á grundvelli reglugerðar sem umhverfis- og auðlindaráðherra hafði sett væri í samræmi við lög og reglur um töku þjónustugjalda. Var því haldið fram að vandséð væri miðað við gildandi lög um Vatnajökulsþjóðgarð á hvaða forsendum innheimtan hefði verið heimiluð. Þá voru einnig gerðar athugasemdir við fjárhæðir og útreikning gjaldanna.
Samkvæmt lögum um Vatnajökulsþjóðgarð má ákveða í reglugerð að taka gestagjöld innan þjóðgarðsins fyrir veitta þjónustu og aðgang að svæðinu til að mæta kostnaði við þjónustu og eftirlit með dvalargestum. Fjárhæð gjaldsins skal birt í reglugerð og byggjast á rekstraráætlun þjóðgarðsins alls. Áætlunin skal lögð fyrir ráðherra til samþykktar sem jafnframt ákveður nánar um fyrirkomulag gjaldtökunnar í reglugerð að fengnum tillögum stjórnar þjóðgarðsins. Slíkt var gert.
Við innheimtu þjónustugjalds hefur það grundvallarþýðingu að afmarka þá kostnaðarliði sem felldir verða undir gjaldtökuheimild. Í meginatriðum er stjórnvaldi aðeins heimilt að taka gjald fyrir beinan kostnað eða kostnað sem er í nánum og efnislegum tengslum við þá þjónustu sem sérstaklega er tilgreind í gjaldtökuheimild. Gjaldtökunni verður því að haga þannig að bein tengsl séu á milli skyldu til að greiða gjald og fjárhæða þess annars vegar og hins vegar þeirrar þjónustu eða eftirlits stjórnvalds sem um ræðir.
Í reglugerð um gestagjöld innan Vatnajökulsþjóðgarðs var m.a. ákveðið að þjónustugjald í Skaftafelli (sólarhringsgjald) skyldi vera mismunandi og innheimt miðað við mögulega fjölda farþega í bifreiðum sem gestir kæmu í. Þannig var A-flokkur miðaður við fólksbifreið, 5 manna eða færri, kr. 600, flokkur B við fólksbifreið 6-9 manna, kr. 900, C-flokkur rútur fyrir 10 til 18 manna, kr. 1.800 o. s. frv.
Í skýringum umhverfis- og auðlindaráðuneytisins og Vatnajökulsþjóðgarðs kom fram að eitt af hlutverkum þjóðgarðsins væri að taka á móti gestum. Flestir þeirra kæmu á bíl og því nauðsynlegt að sjá þeim bæði fyrir bílastæðum og aðgengi að salernum. Heimilt væri að innheimta gjald til að standa straum af kostnaði sem af þessu hlytist.
Umboðsmaður taldi að þeir kostnaðarliðir sem lágu til grundvallar hefðu lotið að þessum afmörkuðu þáttum í starfsemi þjóðgarðsins. Jafnframt að þeir þættir og kostnaðarliðir sem felldir voru undir gestagjaldið væru í nægilega nánum og efnislegum tengslum við að veita þá þjónustu sem um ræddi. Nánar um þá aðferð að ákvarða þjónustugjaldið með fastri krónutölu á hverja bifreið sem kemur inn á svæðið og miða gjaldið við stærð hennar sagði í bréfi umboðsmanns til þess sem bar fram kvörtunina:
„Af þessu leiðir að það hefur ekki áhrif á þá fjárhæð sem greidd er hverju sinni hversu margir eru í raun í viðkomandi bifreið. Ég tek það fram að eins og reglugerðin hljóðar er þarna ekki um að ræða gjald sem er eingöngu innheimt vegna afnota af bílastæði heldur er þetta aðferð við að innheimta þjónustugjald og þá sólarhringsgjald fyrir þjónustu sem gestir eiga kost á í þjóðgarðinum nema sérstök heimild sé til þess að innheimta gjald fyrir hana aukalega. Eins og lagagrundvöllur hins almenna þjónustugjalds þjóðgarðsins hljóðar er ljóst að þar er heimilað að fella undir eitt gjald aðgengi að mismunandi þjónustu innan þjóðgarðsins og til grundvallar á ákvörðun um fjárhæð gjaldsins liggja mismunandi kostnaðarliðir. Við þær aðstæður verður að játa stjórnvöldum heimild til að byggja þjónustugjöld á skynsamlegri áætlun enda vandkvæði á að sérgreina nákvæmlega ákveðna kostnaðarliði niður á t.d. fjölda þeirra einstaklinga sem nota sér í raun tiltekna og afmarkaða þjónustu innan þjóðgarðsins. Í þessum tilvikum byggist grundvöllur þjónustugjaldsins á því að greiðendur þess eigi kost á að nýta sér þessa mismunandi þjónustu og það séu ákveðnar líkur á því að mögulegur farþegafjöldi og þá stærð hlutaðeigandi ökutækis, að því er varðar t.d. þann þátt þjónustunnar sem lýtur að afnotum af bílastæði, endurspegli hlutdeild í þeirri þjónustu sem gjaldtakan í heild byggist á. Af þessu leiðir einnig að þar sem gjaldið veitir aðgang að þjónustunni í sólarhring kann sá tími sem viðkomandi gestur dvelur í þjóðgarðinum að hafa áhrif á í hvaða mæli hann hefur í raun notað þá þjónustu sem hann hefur greitt fyrir. Með vísan til þessa geri ég ekki athugasemdir við að gjaldið sé föst krónutala, mismunandi eftir mögulegum farþegafjölda í ökutækinu, án tillits til þess hversu margir farþegar eru í reynd í hverju ökutæki.“
Skoða nánar